Terminologia

Krzemień odpowiada angielskiemu określeniu chert (flint), francuskiemu silex, niemieckiemu Feuerstein. Termin ten pojawił się po raz pierwszy w literaturze polskiej w zielniku Marcina Siennika wydanym w Krakowie w 1568 roku. Informacje o krzemieniu pod hasłami skałka i krzesak znajdują się w herbarzu Stefana Falimierza z 1534 roku i Hieronima Spyczyńskiego z 1542 roku. Słowo krzemień zadomowiło się szybko w języku potocznym. W opracowaniach naukowych trafnie opisywano krzemień, np. w podręczniku mineralogii Feliksa Drzewińskiego z 1816 r., znakomitego propagatora i popularyzatora nauki w Polsce w XIX wieku, krzemienie zaliczano do familji kwarcu (vide Michniak, 1989). Na temat występowania krzemienia możemy przeczytać: Znayduie się w massach niewielkich, maiących różne postaci naśladownicze: nerkowate, guzowate, okrągławe, kuliste, owalne, poczwarowate … powierzchnia ich zawsze pokryta iest wapienną skorupą mniey więcey grubą (vide Michniak, 1989). W obecnym brzmieniu i znaczeniu nazwa krzemień występuje w opracowaniach geologicznych Stanisława Staszica (1805, 1815). W polskiej literaturze geologicznej i archeologicznej krzemienie dzieli się na krzemienie właściwe i czerty. Krzemienie właściwe odznaczają się zawsze zwartym kształtem, o dobrze zarysowanych konturach w stosunku do wapieni, w których najczęściej występują, natomiast czerty to krzemienne buły bez kory o bardzo nieregularnych kształtach i niewyraźnych konturach, charakteryzujące się stopniowym przejściem w skałę otaczającą (Ryka, Maliszewska, 1991). Lucien Cayeux (1929) w fundamentalnej monografii poświęconej skałom krzemionkowym zdefiniował termin krzemień, wprowadzając jednocześnie nazwy różnych jego odmian. Obserwacje tego badacza wykazały, że krzemienie występują w wapieniach i marglach pozbawionych większej ilości krzemionki organicznej, natomiast czerty w skałach zasobnych w tę krzemionkę (vide Lech, 1980). Prawidłowość ta może świadczyć o tym, że czerty powstały w skale in situ, natomiast konkrecje krzemieni tworzyły się na dnie morza, lub że wchodząca w ich skład krzemionka pochodziła ze skał otaczających. Lucien Cayeux zwrócił też uwagę na odmienny wygląd krzemieni jurajskich, kredowych i karbońskich. Niestety w sposób niezręczny zapożyczył z języka angielskiego wyraz chert, podając inne jego znaczenie, co zrodziło rozbieżność w rozumieniu tego pojęcia przez badaczy angielskich (czert – skała krzemionkowa o zatartej strukturze organicznej) i francuskich (czert – jasna, bezkształtna buła krzemionkowa bez wyraźnych konturów). Do Polski termin czert dotarł we francuskim znaczeniu tego słowa za sprawą Zbigniewa Sujkowskiego, który nazwał tak kredowe krzemienie występujące w opokach Wyżyny Lubelskiej (Michniak, 1989).